Άγχος Αποχωρισμού, Αυτό Που Λέμε Σχολική Φοβια

Σε μια μεγάλη επιδημιολογική έρευνα που δημοσιεύτηκε το 1990. βρέθηκε ότι ποσοστό 17-21 % των παιδιών παρουσιάζει έντονα, ανησυχητικά συμπτώματα άγχους. Με τα μισά από αυτά να θεωρούνται ως «κλινικές περιπτώσεις». Σε όλες τις ηλικίες. τα κορίτσια εμφανίζουν συμπτώματα άγχους πιο συχνά από τα αγόρια. Ωστόσο. η «δημοσιογραφική ευκολία» κάνει λόγο για παθολογικό άγχος αποχωρισμού (από τους γονείς, κυρίως, και το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον) ακόμα και για παιδιά που πάνε για πρώτη φορά στο νηπιαγωγείο ή στο δημοτικό σχολείο. Αυτό είναι υπερβολή. Το άγχος αποχωρισμού αποτελεί φυσιολογική έκφραση της ανάπτυξης για τις ηλικίες των 7 μηνών έως 6-7 ετών και ως τέτοιο αντιμετωπίζεται κατά την ίδια  έννοια που το άγχος των εξετάσεων δεν είναι παράλογο ούτε παθολογικό για έναν έφηβο. Αρχίζουμε, λοιπόν, να συζητάμε για «διαταραχή άγχους αποχωρισμού» αν τα συμπτώματα του άγχους αποχωρισμού εμφανίζονται σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας όταν, φυσιολογικά, θα έπρεπε να το έχουν ξεπεράσει. Πρώτο συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι η πιθανή εμφάνιση σχολικής φοβίας σε ένα παιδί όταν πρωτοπηγαίνει στο νηπιαγωγείο ή στις πρώτες τάξεις τού δημοτικού είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο και δεν προδίδει κατ' ανάγκην αγχώδη διαταραχή.

Τι συμβαίνει στην ψυχή του; 

Κεντρικός πυρήνας των φόβων που ταλαιπωρούν την παιδική ψυχή είναι η ανησυχία μήπως πάθει κάτι κακό αυτός που τα φροντίζει (συνήθως η μητέρα) κι έτσι χάσουν το πρόσωπο στο οποίο έχουν προσκολληθεί. Φοβούνται μήπως η μητέρα πάθει κάποιο ατύχημα ή μήπως εκείνα δεν κατορθώσουν να γυρίσουν κοντά της (και οι δυο φόβοι συνυπάρχουν όταν το παιδί πηγαίνει σχολείο). Είναι σχετικά εύκολο να προβλέψει κανείς τα παιδιά που θα εκδηλώσουν τη σχολική φοβία, παρατηρώντας την προηγούμενη συμπεριφορά τους.

Έτσι, πολλά παιδιά:

• Ακολουθούν, από πολύ μικρά. συνεχώς τη μητέρα τους στο σπίτι. από δωμάτιο σε δωμάτιο. Γίνονται η σκιά της.
• Αρνούνται επίμονα να κοιμηθούν χωρίς τη μητέρα τους ή/και πηγαίνουν τη νύχτα στο κρεβάτι της.
• Προτιμούν να δέχονται φίλους στο σπίτι παρά να τους επισκέπτονται στο δικό τους.
• Αρνούνται να πάνε οπουδήποτε χωρίς τη μητέρα τους.
• Δείχνουν ανησυχία όταν η μαμά πρέπει εκτάκτως να φύγει για λίγο από το σπίτι και δυσκολεύονται χωρίς αυτήν. 

Πολλά από αυτά τα παιδιά όταν φτάσουν με το καλό στη σχολική ηλικία, νηπιαγωγείο ή πρώτη δημοτικού. είναι φυσικό να εφευρίσκουν δικαιολογίες για  να αποφύγουν τη μετάβαση  στο σχολείο. Προκειμένου να επιτύχουν  το στόχο τους (που δεν είναι να μην πάνε σχολείο αλλά να μην αποχωριστούν τη μητέρα τους) τα παιδιά αυτά συχνά σωματοποιούν (όπως άλλωστε και οι ενήλικες!) το άγχος τους. Πονοκέφαλοι, στομαχικοί και κοιλιακοί πόνοι (οι σχολικόπονοι),ναυτία και έμετοι είναι τα πιο συνηθισμένα όπλα τους. Οταν βρίσκονται στο σχολείο τα παιδιά αυτά δείχνουν τάσεις απομόνωσης. δεν συμμετέχουν σε παιχνίδια.κλαίνε, ζητούν τη μητέρα τους κοκ.

Έχουν ευθύνη οι γονείς; 

Αρχικά πρέπει να σημειωθεί ότι τα παιδιά των οποίων οι γονείς παρουσιάζουν αγχώδη διαταραχή είναι 7 φορές περισσότερο πιθανόν να παρουσιάσουν την ίδια διαταραχή, σε σχέση με τα άλλα. Όμως. αυτό που κληρονομείται δεν είναι η ίδια η αγχώδης διαταραχή αλλά, περισσότερο, το πρόσφορο έδαφος για την εμφάνισή της, όταν οι περιβαλλοντικές επιδράσεις είναι οι κατάλληλες για να πυροδοτήσουν την αγχώδη διαταραχή.

Πρακτικά. λοιπόν οι εξαιρετικά παρεμβατικοί και υπερπροστατευτικοί γονείς δημιουργούν ένα περιβάλλον με πολλούς περιορισμούς για λόγους "ασφάλειας" του παιδιού. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά αποκτούν σταδιακά υπερβολικά μεγάλη εξάρτηση από τους γονείς κυρίως από τη μητέρα αλλά και τον πατέρα και τους παπούδες. Σε αυτό το υπόστρωμα μεγάλης εξάρτησης. η εμφάνιση της σχολικής φοβίας. μιας φοβίας αποχωρισμού. είναι πολύ πιθανότερη και εντονότερη. Εκτός από το υπερπροστατευτικό περιβάλλον που επιτείνει την εξάρτηση του παιδιού από τους γονείς. σημασία έχει και η αντιμετώπιση που επιλέγουν όταν το πρόβλημα του άγχους αποχωρισμού πάρει σημαντικές διαστάσεις, όπως συμβαίνει στο σχολείο. Συχνά η αντιμετώπιση είναι ακατάλληλη και συμβάλλει στην επιδείνωση του άγχους. Είναι βασικό να αντιληφθούν οι γονείς ότι αν το  άγχος αποχωρισμού εμφανιστεί εκδηλα μια φορά, στη συνέχεια αυτοτροφοδοτεί από μόνο του την επονεμφάνισή του. Στο άγχος αποχωρισμού προστίθεται και το αγχος της επανεμφάνισης τόσο της ψυχικής πίεσης όσο και των σωματικών συμπτωμάτων.

Το παιδί φοβάται πλέον και τον ίδιο το φόβο, ως δυσάρεστη και τραυματική εμπειρία! Η αποφυγή της έκθεσης στο αγχογόνο ερέθισμα (π.χ «ας μην πάει σχολείο μια μέρα, δεν χάθηκε ο κόσμος») οδηγεί απλώς στην ανακύκλωση και τη διαιώνιση αυτής της διαδικασίας. Από την άλλη πλευρά, η επιτακτική συμπεριφορά, η αδιαφορία για το πρόβλημα και οι επιπλήξεις δεν έχουν καμμία θέση ως μέθοδος αντιμετώπισης γιατί δεν απαντούν στις βασικές Ψυχικές ανάγκες του παιδιού αλλά, επιπλέον, προσθέτουν ένα ακόμα άγχος: το σχολείο άλλαξε και τη συμπεριφορά της μητέρας απέναντι στο παιδί-είναι λοιπόν πράγματι καταστροφικό!

Ας αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα 

Πάμπολλες ερευνητικές προσπάθειες έχουν αποδείξει ότι o καλύτερος τρόπος να υπερνικήσει κανείς τους φόβους του είναι να τους αντιμετωπίσει. Έτσι το παιδί δεν είναι δυνατόν να αποφύγει το σχολείο. Όμως δεν το βοηθάμε αν το σπρώχνουμε να μπει στο σχολικό λεωφορείο ή τη σχολική αυλή ενώ εκείνο ωρύεται ή κάνει εμετό. Ο σωστός τρόπος είναι να το βοηθήσουμε σε μια σταδιακή έκθεση στο αγχογόνο πρόβλημά του, να το ενισχύσουμε και να αποσύρουμε σταδιακά την υποστήριξή μας, σύμφωνα με την πρόοδο που πραγματοποιεί εκείνο. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή. Αρχικά ας «σαλαμοποιήσουμε» το πρόβλημα ζητώντας αξιόπιστες πληροφορίες κι από άλλους ανθρώπους (τη συνοδό στο σχολικό, τη δασκάλα κοκ). Μήπως συνέρχεται γρήγορα από τη στιγμή που θα μπει  στο σχολικό ή στην τάξη και συμπεριφέρεται φυσιολογικά; Τότε δεν έχουμε σοβαρό πρόβλημα. Σύντομα θα ελέγξει και τις  αντιδράσεις του τη στιγμή τού αποχωρισμού. Επειδή οι γονείς δεν είναι παιδοψυχίατροι, ας ξεκαθαρίσουμε μια ακόμα βασική αρχή. Αν η σχολική φοβία και τα συμπτώματά της δεν υποχωρήσουν το πολύ σε ένα τρίμηνο, πρέπει να αναζητηθεί η βοήθεια ειδικού παιδοψυχιάτρου. Μην πειραματίζεστε αενάως με την ψυχική υγεία του παιδιού σας, πιστεύοντας ότι η απέραντη γονεϊκή αγάπη είναι ο καλύτερος σύμβουλος για να το βοηθήσετε...

Οι μικρές μας συμβουλές

1.Μην υποχωρείτε και κρατάτε το παιδι στο σπίτι, παρά μόνο αν βρεθείτε μπροστά σε μια ανεξέλεγκτη κατάσταση όπου μόνο η σωματική βία μπορεί να οδηγήσει το παιδί στο σχολείο. Αν παρόμοιες καταστάσεις είναι συχνές, ζητείστε αμέσως τις συμβουλές ειδικου παιδοψυχιάτρου.

2.Αν σας ειδοποιήσουν για παρόμοιες αντιδράσεις στο σχολείο, πηγαίνετε να το δείτε, μην του ασκείτε κριτική και μην το πάρετε στο σπίτι αμέσως. Φροντίστε να ηρεμήσει εκεί, μαζί σας, στο σχολικό περιβάλλον, δείξτε ότι είστε καλά, χαρούμενοι και ευτυχισμένοι κι ότι δεν ανησυχείτε για το πρόβλημά του.

3.Τα μεσημέρια και τα απογεύματα στο σπίτι, περιγράψτε του λεπτομερώς την ημέρα σας και πόσο καλά περάσατε και διαβεβαιώνετέ το συχνά ότι θα είστε πάντα εκεί όταν επιστρέψει.

4.Αν χρειαστεί συνοδέψτε το στο σχολείο. μπείτε και στην τάξη, μιλήστε λίγο με το δάσκαλο. Άλλη φορά μπορεί να το πάει σχολείο ο μπαμπάς, ένας θείος κοκ. ώστε σταδιακά να καταπολεμηθεί ο φόβος αποχωρισμού.

5. Βεβαιώστε το παιδί ότι και άλλα πολλά παιδιά είχαν τις ίδιες δυσκολίες κι ότι πολύ σύντομα οι φόβοι του θα ξεπεραστούν. Βεβαιώστε το ότι το σχολικό περιβάλλον είναι το ίδιο ασφαλές και φιλικό με το σπιτικό περιβάλλον του.

6. Μην συζητάτε και μην πραγματοποιείτε σχέδια αλλαγής σχολείου. Το πρόβλημα δεν ξεπερνιέται με αυτό τον τρόπο αφού, πρακτικά, το ίδιο αναμένεται να συμβεί σε οποιοδήποτε σχολείο.

7. Δεν υπάρχουν φάρμακα για τη σχολική φοβία. Έχουν χρησιμοποιηθεί βεβαίως κάποια (π.Χ ορισμένα αντικαταθλιπτικά) αλλά δεν πρέπει να σκέπτεστε προς αυτήν την κατεύθυνση.

8. Μην τιμωρείτε το παιδί με κανέναν τρόπο, κάντε το αντίθετο: επιβραβεύστε ακόμα και την πιο μικρή του επιτυχία στον αγώνα να ξεπεράσει το άγχος αποχωρισμού.

9. Επιδιώξτε να κάνει παρέα με άλλα παιδιά από τη σχολική του τάξη, να έχει ένα σύντροφο στη σχολική τάξη αλλά και στο Γολγοθά τής διαδρομής μέχρι το σχολείο με το σχολικό λεωφορείο.

10. Αν η συμπεριφορά του παιδιού σας πριν ακόμα την ηλικία για το νήπιο δείχνει ότι ενδέχεται να αντιμετωπίσει πρόβλημα σχολικής φοβίας, αρχίστε από τα 3 του χρόνια με έναν καλό παιδικό σταθμό.